Popromienne zapalenie skóry to jeden ze skutków ubocznych leczenia chorób nowotworowych. Należy podkreślić, że mimo postępu technologicznego w dostarczaniu dawek promieniowania docelowego obszaru na drodze wiązki promieniowania zawsze znajduje się skóra. Skutkiem jego działania może być więc popromienne zapalenie skóry, które stanowi ważny problem kliniczny, szczególnie gdy obszarem działania są okolice intymne, głowa, szyja lub piersi.
Przyczyny zmian skórnych
Promieniowanie jonizujące przyczynia się do zaburzenia równowagi między procesem utraty komórek w warstwie rogowej skóry, a różnicowaniem i dojrzewaniem komórek macierzystych w warstwie podstawnej naskórka. Na skutek wzrostu dawki promieniowania zdolność regeneracji prawidłowej tkanki staje się ograniczona. Z kolei w wyniku długotrwałego promieniowania następują przewlekłe zmiany, które objawiają się zanikiem gruczołów oraz mieszków włosowych, wzrostem ilości kolagenu, uszkodzeniem włókien elastycznych, skóra nadmiernie się odwania, staje się wrażliwa, a także bardziej podatna na odczyny alergiczne.
Odczyn popromienny
Im wyższa dawka promieniowania jest podawana tym następuje mniejsza zdolność regeneracji prawidłowej tkanki. Reakcje popromienne skóry zwykle widoczne są od 1 do 4 tygodni po rozpoczęciu radioterapii. Utrzymują się one przez cały okres leczenia i mogą występować do 4 tygodni po zakończeniu terapii.
W początkowym stadium popromiennego zapalenia skóry pojawia się zaczerwienienie o różnej intensywności, a także towarzyszy mu łuszczenie naskórka. Zjawisko to świadczy o uszkodzeniu komórek warstwy podstawnej naskórka, a także gruczołów potowych i łojowych znajdujących się w skórze właściwej.
Późne reakcje popromienne zależą przede wszystkim od wysokości dawki promieniowania podzielonej na frakcje oraz dawki całkowitej. Przykładem późnych reakcji popromiennych jest zanik skóry właściwej, zwłóknienie, przebarwienia, teleangiektazje oraz martwica.
Teleangiektazje oraz martwica pojawiają się zwykle od 6 do 12 miesięcy pok zakończeniu terapii. Miejscowa martwica komórek wynika z podania zbyt wysokiej dawki całkowitej, co prowadzi do uszkodzenia naczyń włosowatych. W efekcie dochodzi do niedokrwienia i śmierci komórek.
Na występowanie popromiennego zapalenia skóry wpływa również lokalizacja obszaru poddanego radioterapii. Objawy będą silniejsze jeżeli obszar promieniowania będzie obejmował 2 stykające się powierzchnie skóry (okolice intymne, piersi), jeśli skóra jest cienka oraz gdy struktura skóry wcześniej została uszkodzona (zabiegi chirurgiczne, oparzenia, urazy).
Higiena oraz pielęgnacja skóry
Bardzo istotna jest higiena oraz pielęgnacja miejsca poddawanego radioterapii. Skóra powinna być oczyszczana samą wodą lub wodą z mydłem nieperfumowanym o neutralnym pH. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na codzienną pielęgnację skóry, która ma na celu zabezpieczenie, odżywienie oraz regenerację skóry w miejscu zabiegowym. Ważne będzie stosowanie kosmetyków na bazie emolientów, a także produktów w formie żeli i hydrożeli. W sytuacji kiedy świąd skóry bądź silniejszego odczynu zapalnego często konieczne jest wdrożenie sterydoterapii, z kolei nie zaleca się stosowania produktów (maści) z antybiotykami.
W przypadku reakcji wysiękowych zaleca się stosowanie opatrunków absorbujących, hydrokoloidowych lub hydrowłóknistych, z kolei gdy następują krwawienia najlepszych rozwiązaniem są opatrunki alginianowe.
Warto wziąć pod uwagę fakt, że w pielęgnacji skóry po radioterapii nie powinno się ograniczać jedynie do stosowania odpowiednich produktów kosmetycznych. Należy uświadomić pacjenta o konieczności stosowania lekkiej, oddychającej odzieży, a także ochrony wrażliwych miejsc przed działaniem słońca oraz otarciami. Na uwagę zasługuje również dieta bogata w białko, które będzie wspomagać leczenie.
Podsumowanie
Pomoc pacjentom w występowaniu popromiennego zapalenia skóry jest bardzo ważna. Pierwszym krokiem powinno być zwiększenie świadomości chorego jak prawidłowo dbać o skórę, a przede wszystkim wiedza jakie skutki uboczne mogą wystąpić po tego rodzaju terapii.
